STRONA GŁÓWNA - Powiatowy Urząd Pracy w Sosnowcu

Sygnalista – kto to jest i jaką ma ochronę?

Od 2025 r. w Polsce obowiązuje ustawa o ochronie sygnalistów, implementująca unijne przepisy. Sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Może to być m.in. pracownik, zleceniobiorca, przedsiębiorca, stażysta, wolontariusz czy funkcjonariusz służb.

Ustawa zapewnia im ochronę przed działaniami odwetowymi, takimi jak mobbing, obniżenie wynagrodzenia, pominięcie przy awansie, a nawet utrudnianie znalezienia pracy w przyszłości. Pracodawca, wobec którego padnie zarzut odwetu, ma obowiązek wykazać, że działania te nie są związane ze zgłoszeniem.

Ochrona przysługuje od momentu dokonania zgłoszenia – wewnętrznego (w organizacji), zewnętrznego (do organów publicznych) lub, w określonych sytuacjach, ujawnienia publicznego. Każde zgłoszenie powinno być dokonane w dobrej wierze, tzn. na podstawie uzasadnionych przesłanek co do prawdziwości informacji.

Ustawa nakłada na organizacje zatrudniające co najmniej 50 osób obowiązek wdrożenia procedury zgłoszeń wewnętrznych, uwzględniającej m.in. ochronę poufności tożsamości sygnalisty, termin udzielenia odpowiedzi oraz sposób postępowania z anonimowymi zgłoszeniami.

Przepisy przewidują również sankcje karne – zarówno wobec osób utrudniających dokonanie zgłoszenia lub podejmujących działania odwetowe, jak i wobec tych, którzy celowo zgłoszą nieprawdziwe informacje.

Warto, aby zarówno pracodawcy, jak i pracownicy znali swoje prawa i obowiązki w tym zakresie. Odpowiednio przygotowane procedury oraz kultura organizacyjna sprzyjają budowaniu bezpiecznego i przejrzystego środowiska pracy.

Sygnalistą może być m.in.:

• pracownik (także tymczasowy);
• osoba świadcząca pracę (np. na umowie cywilnoprawnej);
• przedsiębiorca;
• prokurent;
• akcjonariusz lub wspólnik;
• członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej;
• osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy;
• stażysta;
• wolontariusz;
• praktykant;
• funkcjonariusz służb;
• żołnierz.

Czym z kolei jest naruszenie prawa?

W kontekście ustawy rozumie się przez nie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa działanie lub zaniechanie, dotyczące:

• korupcji;
• zamówień publicznych;
• usług, produktów i rynków finansowych;
• przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
• bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
• bezpieczeństwa
•  transportu;
• ochrony środowiska;
• ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
• bezpieczeństwa żywności i pasz;
• zdrowia i dobrostanu zwierząt;
• zdrowia publicznego;
• ochrony konsumentów;
• ochrony prywatności i danych osobowych;
• bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
• interesów finansowych Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego oraz UE;
• rynku wewnętrznego UE, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych;
• konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela.

Kiedy nie stosuje się przepisów ustawy?

Istotnym jest, że ustawa nie zapewnia ochrony w przypadkach ujawnienia informacji niejawnych, objętych tajemnicą zawodową lub narady sędziowskiej, a także tych wynikających z postępowań karnych (prowadzonych z wyłączeniem jawności), zamówień publicznych i innych działań podejmowanych ze względu na bezpieczeństwo państwa. Ustawa nie ma też zastosowania w przypadku, kiedy ujawnienie informacji następuje bezpośrednio do mediów.

Od kiedy ochrona?

Sygnalista jest objęty ochroną od chwili zgłoszenia lub ujawnienia publicznego pod warunkiem, że miał uzasadnione podstawy sądzić, że ujawniona przez niego informacja jest prawdziwa w momencie dokonania zgłoszenia, a jednocześnie stanowi informację o naruszeniu prawa.

Dokonując zgłoszenia sygnalista musi pamiętać, że osoba która poniosła szkodę z powodu jego działania i ujawnienia nieprawdziwych informacji, ma prawo domagać się od niego odszkodowania lub zadośćuczynienia.

Dane osobowe, które pozwoliłyby na ustalenie jego tożsamości, nie podlegają ujawnieniu nieupoważnionym osobom. Wyjątkiem jest sytuacja, w której sam demaskator wyraziłby na to wyraźną zgodę. Zasada ta nie ma także zastosowania w przypadku, kiedy ujawnienie wynika z obowiązku przeprowadzenia postępowań (np. przygotowawczych lub sądowych). Przed ujawnieniem danych sygnalistów, organ publiczny lub sąd powiadamia ich o tym, wskazując powody takiej decyzji.

W jakiej formie?

Ustawa stanowi, że wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe ani próby lub groźby ich zastosowania.

W przypadku gdy praca była lub miała być świadczona na podstawie stosunku pracy, wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane m.in. takie działania, jak:

• odmowa nawiązania stosunku pracy;
• wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia;
• niezawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony lub nieokreślony, jeśli sygnalista miał uzasadnione oczekiwanie, że taka zostanie z nim zawarta;
• obniżenie wynagrodzenia;
• wstrzymanie awansu lub pominięcie w nim;
• pominięcie przy przyznawaniu premii lub ich obniżenie;
• przeniesienie na niższe stanowisko;
• zawieszenie w wykonywaniu obowiązków;
• przekazanie dotychczasowych obowiązków innemu pracownikowi;
• niekorzystna zmiana miejsca pracy lub rozkładu jej czasu;
• negatywna ocena wyników pracy lub opinii o niej;
• nałożenie lub zastosowanie środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej lub środka o podobnym charakterze;
• przymus, zastraszanie lub wykluczenie;
• mobbing;
• dyskryminacja;
• niekorzystne lub niesprawiedliwe traktowanie;
• wstrzymanie udziału lub pominięcie w szkoleniach podnoszących kwalifikacje;
• nieuzasadnione skierowanie na badanie lekarskie (w tym psychiatryczne);
• działania utrudniające znalezienie w przyszłości pracy w danym sektorze lub branży;
• spowodowanie straty finansowej, w tym gospodarczej, lub utraty dochodu;
• wyrządzeniu innej szkody niematerialnej, w tym naruszeniu dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia sygnalisty.

Należy pamiętać, że zabronione są także próby lub groźby podjęcia takich działań. Jednocześnie to pracodawca jest zobowiązany udowodnić, że wymienione wyżej działania nie są odwetem na pracowniku.

Sygnalista, wobec którego zastosowano działania odwetowe, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku lub prawo do zadośćuczynienia.

Chcesz dowiedzieć się więcej? Zajrzyj tutaj:
Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów